سوال اصلی که پژوهش در صدد پاسخگویی به آن بود، این است که ماهیت دیه چیست؟ آیا دیات مقدره از نظر نوع و میزان به عنوان یک حکم شرعی حکم ثابت است ویا اینکه میزان ونوع آن مطابق حکم حکومتی تعیین گردیده است؟ دیگر اینکه نقش زمان و مقتضیات آن بر نوع و میزان دیه کدام است؟ همچنین آیا مجرم نسبت به ضرر وزیان مازاد بر دیه مسؤلیت دارد یا خیر؟
ضرورت انجام این پژوهش از آنجا ناشی میشود که هنوز درنظام حقوقی ایران، ماهیت دیه از جنبهی کیفری یا مدنی بودن محل بحث و اختلاف است و این اختلاف صرفاً به مبحث حقوقدانان محدود نمیشود ، بلکه پیامدهای بسیاری برای دادگاهها در صدور احکام برجای گذاشته است. فرضیهی این پژوهش این بود که دیه اساساً ماهیت حقوقی دارد و جهت جبران خسارت گذشته است. بررسی آراء و نظرات صاحب نظران حقوقی و فقها و همچنین نگاهی به آرای وحدت رویهی هیأت عمومی دیوان عالی کشور تا حد زیادی به اثبات این فرضیه انجامید . البته به نوعی در این فرضیه تعدیل پدید آمد؛ بدین گونه که مشخص شد که دیه در واقع ماهیت دو وجهی و تلفیقی دارد. یعنی از یک سو، نوعی مجازات است که بر جانی وضع میشود و از سوی دیگر با مسؤلیت مدنی ارتباط مییابد وجانی آن را برای جبران خسارتی که مجنی علیه وارد آورده است، باید پرداخت کند.
از دیگر نتایج این پژوهش این بود که دیه اساساً حکم ثابت شرعی نیست ،بلکه با توجه به مقتضیات زمان و مکان ، امکان تغییر در آن وجود دارد. از همین رو، پیشنهاد شده است. که میزان و نوع دیه با توجه به اوضاع و احوال و شرایط تغییر پیدا کند.
سوالاتی که دراین پژوهش سعی شده برای آن پاسخی یافت شود براساس اهمیت و اولویت عبارتند از:
۱- اهمیت دیه چیست؟
۲- آیا دیات مقدره از نظر نوع ومیزان به عنوان یک حکم شرعی، حکم ثابت است و یا اینکه میزان و نوع آن مطابق حکم حکومتی معین گردیده است؟
۳- نقش زمان و مقتضیات آن بر نوع و میزان دیه کدام است؟
۴- آیامجرم نسبت به ضرر وزیان مازاد بر دیه مسئولیت دارد یا خیر؟
از دیه تعاریف متفاوتی ارائه شده است . فقها برای معرفی دیه ،الفاظی را به کار گرفتهاند، که دقیقاً نمیتوانند بر دیه دلالت داشته باشند، مانند الفاظ ضمان، عقل، ارش ودیه و علت اصلی آن در پیروی آنان از این شیوهها و برداشتی که برای خود دارند به این بر میگردد که حقوقدانان تفاوتی ماهیت مالی که به عوض از نفس در قتل خطا پرداخت میشود و مالی که درحالت سقوط قصاص عمد، ادا میشود نگذاشتهاند نام دیه را بر هر دو اطلاق کردهاند.[۱]
در این مبحث تعریف دیه را از نظر مفهوم لغوی و مفهوم اصطلاحی آن بررسی میکنیم و با توجه به اینکه فقها تعاریف مشابهی از دیه ارائه کردهاند، توجه به همه آنها در درک مفهومی جامع از جایگاه دیات در فقه بسیار مؤثر است. بنابر این در این بحث، در گفتار دوم تعریف دیه را از نظر فقهای مذاهب اسلامی و فقهای معاصر مورد بررسی قرار میدهیم.
جهت دانلود متن کامل مقاله دیه کلیک نمایید