بی شک عشق و علاقه و پیوند عاطفی میان زن و شوهر زیربنای پیوند زناشویی است که آن را از سایر قراردادهای اجتماعی متمایز می کند.اما در عین حال این احساس و تمایل گاهی شرایطی ایجاد می کند که ممکن است باعث غلبه احساس بر عقل شود و سایر شرایط لازم برای یک پیوند زناشویی موفق را تحت الشعاع قرار دهد و نگذارد زن و مرد به درستی و با در نظرگرفتن کلیه خصوصیات روحی و جسمی و اقتصادی خود و همسر آینده و حدود وحقوق زن و شوهر در عقد ازدواج،به پیوند زناشویی موفقی تن دهند که بی تردید عواقب آن نه تنها گریبان زن و شوهر را خواهد گرفت،بلکه پی آمدهای آن برای هر دو خانواده بسیار نامطلوب خواهد بود.بنابراین آگاهی زن و مرد به حقوق و قوانین حاکم بر ازدواج،تعهدات مادی و معنوی آنها را مشخص خواهد کرد.نفقه همسر امری است که بعد از عقد و ازدواج و پس از حضور زن در خانه شوهر مطرح میشود و پی آمدهای مالی و حقوقی دارد که مرد باید از آن مطلع باشد.
نفقه یعنی انفاق و کمک کردن از باب نیکوکاری است البته این نفقه بعضا الزام آور میشود مانند نفقه زوجه و نفقه اقارب و خویشاوندان. طبق ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی ایران، نفقه عبارتست از: همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض . نفقه امری است که بعد از عقد ازدواج و پس از حضور زن در خانه شوهر مطرح می شود . قوانین مربوط به نفقه شامل مواد و دستورات حاکم بر وظایف مرد در پرداخت هزینه های زندگی زن و در مورد زن شرایط احراز چنین حقی است که مهمترین این شرایط تمکین است. به عبارت دیگر در یک قرارداد ازدواج، مرد مکلف است که مخارج زندگی زن را بپردازد و در مقابل زن باید از مرد تمکین نماید. در قرآن آمده است که … مردان بر زنان حق برتری و نگهبانی دارند، برتری آنان به علت مزایای طبیعی و هم به سبب این است که از مال خود نفقه زنان را می دهند[۱].
قانونگذار ما در ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی ریاست خانواده را از خصایص شوهر دانسته که در راستای این امتیاز در ماده بعد تکلیفی را بر دوش او نهاده و شوهر را موظف به پرداخت نفقه به زوجه در عقد دائم دانسته( در عقد موقت نفقه بر عهده شوهر نیست) به موجب این ماده زن می‌تواند از شوهر مطالبه نفقه کند و در صورت لزوم از طریق مدنی و کیفری او را برای پرداخت نفقه تحت تعقیب قرار دهد[۲].
فلسفه این قاعده این است که در اکثر خانواده‌های ایرانی زنان اموال و درآمد کافی برای تأمین مخارج خود و شرکت در هزینه خانواده را ندارند. وانگهی اداره خانه و امور داخلی خانوادگی که وظیفه‌ای بزرگ است به عهده آنهاست و زنان به کار اقتصادی دیگری که منبع درآمد برای آنان باشد اشتغال نمی‌ورزند.
مفهوم نفقه زن: در ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی در تعریف نفقه آمده است « نفقه عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث البیت که به طور متعارف با وضعیت زن متناسب باشد و خادم در صورت عادت به داشتن خادم یا احتیاج او به واسطه مرض یا نقصان اعضا ». [۳]
حال سؤالی که مطرح است آن که آیا نفقه صرفا شامل موارد مذکور است؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت که آنچه در این ماده آمده حصری نیست و هرچه بر حسب عرف مورد احتیاج زن باشد، جزو نفقه است و مرد باید آن را برای زن فراهم آورد که از کلمه احتیاج به کار رفته در این ماده نیز می‌توان این معنی را استنتاج نمود. همچنین فقهای بزرگ امامیه مانند صاحب جواهر، صاحب مسالک این نظر را پذیرفته و رجوع به عرف را برای تعیین نفقه مرجع می‌دانند.
جهت دانلود متن کامل مقاله نفقه کلیک نمایید
برابر مادة ۱۱۰۶ ق . م در عقد دائم نفقه زن به عهدة شوهر است . این مزیتی است که قانونگذار ایران برای زن قائل شده است و بموجب آن زن می تواند از شوهر مطالبه نفقه کند و در صورت لزوم از طریق مدنی و کیفری او را برای پرداخت نفقه تحت تعقیب قرار دهد فلسفه این قاعده آن است که در اکثر خانواده های ایرانی زنان اموال و درآمد کافی برای تأمین مخارج خود و شرکت در هزینة خانواده ندارند وانگهی ادارة‌خانه و امور داخلی خانه که وظیفة ای بس بزرگ است و به عهده آنهاست و زنان به کار دیگری که منبع درآمدی برای انان باشد اشتغال نمی ورزند . زن در صورتی استحقاق نفقه خواهد داشت که از مرد تمکین کند و به تعبیر دیگر وظایف زناشویی انجام دهد . نشوز زن مانع استحقاق نفقه است . حال بینیم مفهوم و طبیعت نفقه چیست و نفقه زوجه دارای چه ویژگی هاییی است و آیا ممکن است زن پس از انحلال نکاح حق نفقه داشته باشد و ضمانت اجرای نفقه زن چیست ؟
در کتب فقهی نفقه زوجه در هشت چیز تفسیم بندی شده است :
۱-۲- نان و خوروش به مقداری که سیر شود و متناسب با مکان و زمان باشد .
۳- لباسی که از نظر جنس و مقدار بستگی به عرف و عادت محل دارد .
۴- فراش که وسیله زیر انداز و وسایل استراحت است .
۵- وسایل طبخ و ادوات و ابزار آشپزی متناسب و متعارف .
۶- وسایل تنظیف و آرایش مثل شانه ، کرم ، عطریات و سرمه جات .
۷- مسکن ملکی یا استیجاری با استیعاری که با شئون و احتیاجات زوجه از نظر محل و از نظر داشتن هر افق کافی متناسب باشد .
۸- خدمتگذار چنانچه در منزل پدرش زن خادم داشته یا بعلت بیماری نیاز به خادم داشته باشد .۱
مقصود از ماهیت یا طبیعت حق زن بر نفقه آن است که ببینیم آیا زن آنچه شوهر بعنوان نفقه به او می دهد مالک می شود یا فقط اذن در انتفاع به زن داده شده و او می تواند از آن استفاده کند . اگر زن مالک چیری باشد که بعنوان نفقه دریافت کرده می تواند در ان تصرفات مالکانه انجام دهد چنانچه آنرا بفروشد و ببخشد ولی اگر اذن
انتفاع به او داده باشد بدون اجازة صاحب مال حق اینگونه نصرفات را نخواهید داشت . برای تشخیص حق زن بر نفقه باید به اراده شوهر و عرف و عاداتی که مفسر اراده است رجوع کرد و نیز نفقة اسلامی که چه بسا منطبق با عرف و عادت است می تواند ما را در این خصوص یاری دهد و برای تشخیص طبیعت حق زن بر نفقه باید بین اموال مصرف شدنی که با انتفاع از آنها عین نابود می شود و اموال دیگر فرق گذاشت .
اما در مورد اموال مصرف نشدنی مانند خوردنیها ، عطر ، صابون ، با توجه به ارادة شوهر و عرف و عادت مسلم و عقیده فقهای امامیه ، زا را می توان مالک آنها تلقی کرد . اما اموال دسته دوم که با انتفاع از ان عین نابود نمی شود مانند مسکن ، فقط اذن انتفاع از آنها را به زن می دهد بین این اموال به مالکیت زن در نمی آید . اگر زن مالک این اشیاء گردد نم
نمی توان غیر متعارف و به زیان شوهر در آن تصرف کند هر گاه بر خلاف متعارف و به زیان شوهر باشد سوء استفاه از حق تلقی می شود که ممنوع و موجب مسئولیت مدنی است ۱ .۲
ایصال و تأدیه : به دو طریق صورت می گیرد : الف ـ در خانه شوهر بر حسب عرف و عادت زندگی می کند وهزینه زندگی از طعام و غیره توسط شوهر تأمین می گردد . ب ـ زن نفقة خود را روزانه مطالبه می کند .
شوهر نفقه یومیه را جداگانه به وی تسلیم می نماید . فقهای امامیه معتقدند که تعیین و انتخاب یکی از این دو نحوة فوق با زن است و شوهر نمی تواندد زن را به تقبل نحوه نخست الزام نماید . اما نظر برخی فقهای اهل سنت آن است که قبل از آنکه شوهر و زن به علت اختلاف خانوادگی به دادگاه مراجعه نمایند . تا دادگاه برای زن نفقه و نحوه پرداخت آنرا روشن کند ، زن نمی تواند از شوهر خویش پرداخت نفقه را به صورت دوم درخواست نماید بلکه باید به همان نحوه اول موافقت کند .
مالکیت و وجه بر نفقه : چنانچه شوهر یکجا نفقه را به زن تسلیم نماید ، زن با تأمین هزنیه های روزانه از طریق دیگر و با قناعت و صرفه جوئی مبلغی را پس انداز کند . شوهر نم یتواند مبلغ مزبور را استرداد کند . اما اگر قبل از پایان هفته زن ناشزه گردد نسبت به ایام نشور باید نفقه را مسترد دارد .
شوهر می باید با لباسی از مال خودش چه با لباس استیجاری یا استیعاری آنرا تأمین نماید . نباید چنین پندات که لباس همانند طعام است که در مالکیت زن در آید بعد از وفات زوجه و چنانچه هنوز باقی باشد از اموال شوهر محسوب است وسایل خواب ، فرش و کلیه اشیایی که استفاده از ان موجب معدوم شدن عین آن نمی باشد از همین قبیل است مگر آنکه زوج به زوجه تملیک کرده باشد .
هر گاه زن بخاطر انجام واجب شرعی مسافرت کند ، نفقه او ساقط منمی شود . بنابراین بر زوج واجب است که آنرا پرداخت نماید اما مخارح سفر چنانچه برای امور حیاتی باشد انند مسافرت برای معالجه بعهده شوهر است ولی پرداخت مخارج مسافرتی که بخاطر ادای فریضه ای ای فرائض شرعی ( مانند مسافرت حج واجب ) انجام می شود بر شوهر واجب نیست .
جهت دانلود متن کامل مقاله نفقه کلیک نمایید